Misha Mengelberg - Enkele regels in de dierentuin

Of ik nou met of zonder vertelselboek zit te vertellen - dat merken jullie toch niet, zolang ik aan de praat blijf ( uit Uit Oom Haans vertelselboek - Misha Mengelberg)
Een bloemlezing
Hans Koert

Misha Mengelberg, the patrician spirit of the Dutch avant-garde, zoals ik hem in een jazznaslagwerk zag omschreven ( Richard Cook's Jazz Encyclopdia), kennen de meeste jazzliefhebbers als uitvoerend kunstenaar, improvisator, pianist, maar bovenal componist van werken als Driekusman Total Loss of De Sprong: O Romantiek der Hazen.
Zijn optredens met de ICP (= Instant Composers Pool) en met soulmate Han Bennink waren vaak totaal-theater, of zoals ik het omschreven zag: He has a formidable ability in mixing high art and fairly low comedy, a rotund presence at the piano who might drift away into chamber music, a Monk tune or a heartbraking lament. (Bron: Richard Cook's Jazz Encyclopedia).

Dat hij daarnaast ook nog schreef was een publiek geheim - Hij schreef prozateksten, ingevingen, gedachten en niemendalletjes geinspireerd door Fluxus en Dada' voor bladen als Jazzwereld, Collusion of Raster, maar ook voor hoesteksten op ICP-uitgaven. Onlangs verscheen voor het eerst een bloemlezing van zijn werk, getiteld Enkele regels in de dierentuin, bijeengebracht door Erik van den Berg en uitgegeven door Huis Clos (Rimburg)(2012)

In een veertigtal stukjes, geschreven vanaf de jaren vijftig tot in de jaren negentig van de vorige eeuw, komen een keur aan onderwerpen langs en uiteraard past me, als leek op literatuurgebied, enige bescheidenheid en beperk ik me tot die onderwerpen, gewijd aan jazz en jazzverwante muziek, zoals dat op een jazzgerelateerde webblog hoort.

Zo wijdt hij een stukje, getiteld Criss Cross, als een ode aan zijn grote voorbeeld, Thelonious Monk. Het verhaal is ongetwijfeld geschreven als persiflage op de kritieken, zoals in die dagen gebruikelijk door jazzjournalisten als M.A.de R. , zoals Misha de hoofdpersonen als in een rechtbankverslag met initialen neerzet, op papier uitgestrooid werden over de hoofden van de brave onwetende jazzliefhebber. Vaak werd het optreden van zo'n grootheid als Monk, in kritieken in jazzbladen als Rhythme en later de Jazzwereld met een bedweterig, haast wetenschappelijke sausje  tot op de tel geanalyseerd. Het commentaar dat Misha volgens het verhaal Criss Cross met en zonder (1965) Meneer M. in de mond legt is veelzeggend: Omdat ik het zo beter vond.   
In het verhaal Punt van uitgang (1966) schrijft hij over het Misha Mengelberg / Piet Noordijk-kwartet, dat in 1966 op het Newportfestival optrad en later uiteenviel. Het verslag dat Misha over het beroemde Newportoptreden schreef voor Jazzwereld vind je in Brief uit Newport (1966). Daaruit leren we dat het optreden van Charles Lloyd grote indruk op hem maakte, terwijl hij de muziek van John Coltrane maar moeilijk kon plaatsen: ...wiens extatiese slangenbezweerdersmuziek me weinig zegt - de kracht die ervan uitgaat is evident, maar de muzikale consistentie is wat mij betreft gering.(uit: Brief uit Newport (1966))

 In het verhaal I.M. ( = In Memoriam) uit 1966 schrijft hij over het overlijden van pianist Bud Powell, die hij herinnert te hebben horen spelen tijdens een concert met o.a. Barney Wilen in Le Chat qui Peche in Parijs - een concert waarbij Bud Powell niet op zijn best op een geheel ontstemde piano het nummer Oleo speelde: De schim van Powell was mij op dat moment liever, dan de tweedehands realiteit der overige musici. Cecil Taylor komt langs in Gehinderdekrabbendehazen (1967).

• Eind jaren zestig zie je in zijn verhalen steeds vaker zijn, eerst samen met Willem Breuker en Han Bennink opgezette, Instant Composers Pool opdraven in bijdragen als ICP 002 (1968) - Orde op Zaken (1970) - Hé Hé, Hé, Waar is de marechaussee (1973) - Eeko (1974) - Einepartietischtennis (1974) - Extension Red White & Blue (over Herbie Nichols) (1984) - Tien jaar Instant Composers Pool. Een muzikaal gebeuren begeleid door plastic bekertjes (1977) - Overpeinzingen van een kakkige hond 1 (1986) -  2 Programs Nichols / Monk (1986) en Een mirakelse tocht door het Scharrebroekse (1972); ooit kocht ik deze zes soundsheets, klankdrukken, flubberplaatjes zeiden we; muziek waar ik overigens weinig van begreep: hoesteksten, programmatoelichtingen, ingezonden stukken, aantekeningen - de bloemlezing uit Misha's werk bevat voor elk wat wils.

 De titel van deze bundel, Enkele regels in de dierentuin, is afkomstig van een beschouwing over enkele dieren in de dierentuin ( Twee soorten bezienswaardige dieren zijn er: de braverds en de stouterds.  De braverds mag men aaien, maar niet te veel, de stouterds niet.) en een getekende instructie van Mengelbergs compositie Enkele regels in de dierentuin, te spelen door het ensemble LOOS van saxofonist Peter van Bergen. 

Het fraai uitgevoerde boekje (127p.), uitgegeven door huis Clos, staat vol met dit soort niemendalletjes, creatieve wendingen en onnavolgbare analyses, zoals Mengelberg ook piano speelde en componeerde en het publiek tijdens optredens verraste. De voorkant bevat afdrukken van beloningstempels met dieren, zoals die in de jaren zeventig op de lagere school bij uitmuntend werk gegeven werden. Een bundel waar ik nog vaak even naar zal pakken.

• Zo, dit waren enkele regels in de dierentuin: gelukkig niet alle regels - dat zou, als we het er toch maar zo'n beetje vagelijk over hebben tot verschrikkelijke misverstanden kunen leiden - ja toch. ( uit :Enkele regels in de dierentuin (1995) (Misha Mengelberg) 

Hans Koert
keepswinging@live.nl
Volg de Keep (t) Swinging blog via Facebook of e-mail of vraag de gratis nieuwsbrief.

Improvisator Misha Mengelberg, pianist, componist, altijd tegendraads en onconventioneel, verrast met een bloemlezing van aantekeningen, gedichtjes, verslagen van jazzconcerten, rijmpjes, onnavolgbare analyses van jazzstukken, artikelen en aan het papier toevertrouwde gedachtensprongen: Misha Mengelberg - Enkele regels in de dierentuin

  

Retrospect
Keep Swinging (old) Oscar Aleman Choro Music Flexible Records Hit of the Week-Durium Friends of the Keep Swinging blog Keep Swinging Contributions