A weblog in English and Dutch about jazz and related music, record collecting and other music projects originally created by Hans Koert.|Een webblog in het Engels en het Nederlands over jazz, jazz-verwante muziek, platen verzamelen en verrassende projecten, oorspronkelijk opgezet door Hans Koert.
Tony-Marc Gallez duikt in zijn fotoarchief ..... De Stan Brenders Story: een alles behalve happy-end Hans Koert Foto's: Tony-Marc Gallez
Het artikel van Georg Lankester, met een korte biografie over de Belgische jazzpianist en bandleider Stan Brenders, getiteld: Stan Brenders - Vooroorlogse jazz in België, leidde tot enthousiaste berichten op Facebook van de Belgisch-Franse verzamelaar, discograaf, jazzhistoricus en biograaf van o.a. Stan Brenders, Tony-Marc Gallez. Hij vertelde me dat hij gedurende de jaren zestig goed bevriend geweest is met Stan Brenders, die zijn leraar is geweest. Die laatste jaren van zijn leven leefde Stan teruggetrokken in zijn club en kreeg nog al wat tegenslagen te verduren kreeg – Hij verloor zijn vrouw, zijn zoon en raakte, na een oogoperatie, voorgoed blind. Hij overleed, eenzaam en vergeten, op 1 juni 1969 in Brussel.
Mijn vriend Stan Brenders (1963)( fotoarchief: Tony Gallez)
Na de bevrijding werd het orkest van Stan Brenders op last van de regering ontbonden. Ik heb nooit iemand een strobeeld in de weg gelegd, behalve dan dat ik tijdens de bezetting soms muziek speelde die niet mocht gespeeld worden. Maar ook dat werd mij later kwalijk genomen( citaat uit: De Stan Brenders Story - Jack de Graef in De Swingperiode (1935-1947) Jazz in België) (p. 50)
Tony-Marc Gallez schreef, samen met Didier-Jean Doré-Pétotéguy een biografie over Stan Brenders en en discografie, die gepubliceerd werden als Constant “Stan” Brenders (1904-1969) en Stan Brenders – discographie jazz in het blad Record Memory Club(Record Memory Club Magazine nº 79 September 2009). Tony-Marc Gallez dook in zijn archief en stuurde me enkele foto’s van Stan Brenders, die je op deze pagina vindt.
Stan Brenders 6 october 1922 Dédicace à son professeur de musique José Stevenants ! (archief: Marc Danval-Stevenants en Tony Gallez0
De oudste foto die hij uit zijn archief opdiepte, dateert uit begin jaren twintig, toen Stan, als 18-jarige, een foto signeerde voor zijn pianoleraar José Stevenants, voordat hij piano ging studeren aan het Koninklijk Conservatorium van Brussel (onder de vleugels van Arthur de Greef). Als 23-jarige zou hij op piano bij de eerste jazzopnamen zijn van het orkest van Chas. Remue in London, aangetrokken door, zoals hij het zelf verwoordde de lineaire en polyfone frisheid van de New Orleans jazz. Deze historische opnamen voor Edison Bell werden later door Retrieval op LP heruitgegeven.
Bladmuziek van I Envy - de compositie van Stan Brenders, die opgenomen werd door niemand minder dan Nat "King" Cole.( foto: Collection Gallez-Pétotéguy).
Als je de discografie van Stan Brenders bekijkt dan valt op dat hij, na december 1943 geen opnamen meer nagelaten heeft, al schijnen er in mei 1944 leden van zijn orkest aanwezig te zijn geweest bij opnamen van klarinettist Louis Billen et ses Melodistes, maar of Stan daar bij zat weet ik niet. Na de oorlog heeft hij geen plaatopnamen meer gemaakt. Het feit dat hij door was blijven spelen tijdens de Duitse bezetting van België was hem niet in dank afgenomen.
Marcel Roels (filmregisseur) - Gustave Libeau (acteur) en Stan Brenders ( foto: Archief Tony Gallez)
Hij vertelde Juul Anthonissen over deze periode: Toen begon de meest tragische periode uit mijn leven. Ik werd prompt als een misdadiger aan de deur van het NIR gezet, als collaborateur uitgescholden, mijn ensemble ontbonden en mijn platen verpest. Het NIR ( = Nationaal Instituut voor Radio-Omroep) ( en haar Franstalige tegenhanger het INR), zeg maar de voorlopers van de BRT, vernietigden in die naoorlogse jaren letterlijk de platen die Stan Brenders de jaren daarvoor gemaakt had. Ondanks allerlei bezwaren die hij via processen kenbaar maakte kwam hij niet meer aan de bak – een big band die hij eind jaren veertig oprichtte voor wat optredens, werd een flop en toen er van de Vlaamse TV halverwege de jaren vijftig, een voorstel kwam om een nieuwe big band op te richten, struikelde dat op Stan’s besmette verleden ……..Hij speelde nog wel met een kleine groep dansmuziek in de La Marée. Hij werd clubeigenaar van de Georges Wine en in 1953 ging hij Archiduc uitbaten, de club aan de Dansaertstraat in Brussel, waar hij lange tijd de scepter zwaaide. Hier speelde hij piano voor zijn gasten en deelde zijn herinneringen aan een ieder die het wilde horen – over zijn opnamen met Django Reinhardt uit mei 1942, de opnamen van Alice Babs van zijn compositie So Many People of draaide de plaat van niemand minder dan Nat King Cole, die zijn compositie I Envy in zijn repertoire had opgenomen en op de plaat had vastgelegd.
In het radioseizoen 1966-1967 wordt Stan, op aangeven van Juul Anthonissen, uitgenodigd om naar de studio te komen, en mag Stan Brenders voor de BRT ( sinds 2008 de VRT) een radioprogramma samenstellen en presenteren, getiteld Brenders Keus, maar dat zal maar een kort leven beschoren zijn …… De club, zijn Archiduc, bleef de enige plek, waar hij zich thuis voelde. Hij kreeg een nieuwe klap te verwerken, toen zijn enige zoon stierf en Tony Gallez vertelde me, dat hij in die periode vaak in de club kwam en bevriend met Stan raakte, die in zekere zin in hem een soort remplaçant voor zijn zoon zag. Als hij ook nog eens qua gezondheid flink moet inleveren en een oogoperatie ondergaat, die hem totaal blind maakt, is het wat hem betreft genoeg geweest. Een half jaar later sterft hij.
Stan Brenders (links) met John Ouwerx, pianist, die vanf 1936 bij Stan in zijn orkesten speelde.( foto collectie Marc Danval en Tony Gallez)
Ik heb voor deze bijdrage mogen putten uit foto’s die me aangereikt werden door Tony Gallez en artikelen van Jack de Graef( De Stan Brenders Story)(uit: De Swingperiode (1935-1947) Jazz in België)(1968) en Juul Anthonissen ( Stan Brenders – Onvergetelijk orkestleider( in: Jazz ‘ Halo )( december 1998)
Met dank aan Tony-Marc Gallez die in zijn fotoarchief dook en foto's opdiepte die herinnerden aan Stan Brenders.
Het Nederlands Jazz Archief maakt zware tijden door. De bezuinigingen door de regering leiden er toe dat het Nederlands Jazzarchief gesloten zal gaan worden en dat mag natuurlijk niet gebeuren. De Keep (it) Swinging blog is van mening dat het archief ( en het informatieve kwartaalblad het Jazz Bulletin) bewaard en toegankelijk moet blijven om het verhaal van de Nederlandse jazz te kunnen blijven vertellen aan de generaties na ons. Keep (it) Swinging heeft zich aangemeld als Vriend van het Nederlands Jazz Archief. Het zou mooi zijn als u het voorbeeld volgde en ook het Nederlands Jazzarchief steunde. .........
De Belgische jazzpianist, maar vooral bandleider, Stan Brenders werd na de oorlog gestraft voor zijn collaboratie met de nazi-bezetters. Anders dan bijvoorbeeld de Ramblers in Nederland, kreeg hij geen kansen meer om terug te komen - bovendien was de smaak van het publiek veranderd. Hij werd clubeigenaar en sleet zijn dagen, herinneringen ophalend achter zijn piano in zijn club voor wie het maar wilde horen ... Hij verloor zijn eerste vrouw, zijn zoon en tenslotte ging ook zijn gezondheid achteruit. Tony Gallez maakte Stan in de jaren zestig mee en dook in zijn fotoarchief ........
Stan Brenders (1904 -1969) Tweeluik over de vooroorlogse jazz in België Georg Lankester
Over de vooroorlogse jazz in België is over het algemeen weinig bekend. Maar toch waren er jazz-musici die grote bekendheid genoten, zoals pianist Stan Brenders en saxofonist Fud Candrix, die ieder jarenlang als orkestleider actief waren. Andere uitstekende jazzmusici waren de rietblazers Jean Omer en Chas Remue. Mede gezien de internationale contacten van Stan Brenders en Fud Candrix, ook met diverse Franse muzikanten in de jaren ‘30/40, beperk ik mij in dit artikel tot de beide orkestleiders.
Stan Brenders (pianist, geboren te Brussel in 1904)
Studeerde na zijn schooltijd aan het Koninklijk Conservatorium in Brussel en won er vele eerste prijzen. Hij was, naast de klassieke muziek, vrij spoedig in aanraking gekomen met de jazz. Zo speelde hij al eind jaren ’20 bij een formatie van Chas Remue met wie hij in Engeland (1927) enkele plaatopnamen maakte. Beginjaren ’30 werd hij al pianist bij het enorme omroeporkest van Franz André dat zo’n 90 man telde. Dit orkest bracht in 1932 een concert van Gershwin ten gehore, een teken dat er jazzinvloed merkbaar was. Door zijn grote interesse in de nieuwe muziekvorm ging hij in 1935 weer naar het Conservatorium en haalde er opnieuw een eerste prijs. Hij bleek dus een echt muziektalent.
The New Stompers Orchestra (1927). ( Het kruisje geeft Stan Brenders aan. xx = Chas. Remue). ( Bron: De Swingperiode (1935-1947) - Jazz in België - Jack de Graef)
Eigen orkest In datzelfde jaar richtte Stan het Groot Jazzorkest op en werd daarvan ook dirigent. Het was het eerste Belgische radiojazzorkest waarvan hij zijn musici zelf kon uitkiezen. Het jaar daarop kwamen de eerste radio-uitzendingen tot stand en kon men zeer goede musici horen als John Ouwerx (piano), Jos Aerts (drums) en Chas Remue (altsax). Onder de bezielende leiding van Stan kwam een enorm repertoire tot stand van circa 1500 nummers. Geleidelijk veranderde deze Big Band qua ritme en arrangementen, zodat men na enige tijd sprak van de Europese Basie band. Net voordat de oorlog uitbrak ontstond het idee om tot een uitwisseling te komen met de Nederlandse Ramblers. In één radio-uitzending waren de orkesten om beurten te beluisteren. Vele reacties volgden! Zo reageerden niet alleen luisteraars uit België en Nederland, maar ook mensen uit Noord-Afrika, Engeland en zelfs de Verenigde Staten. De vele avonduitzendingen van Brenders’ orkest zorgden voor een groeiende belangstelling voor Amerikaanse jazzorkesten zoals die van Count Basie, Jimmy Lunceford en W.C. Handy. We praten hier dus over de big bands en niet over de kleine swingcombinaties met o.a. Benny Goodman.
L' Orchestre Stan Brenders de Radio-Bruxelles(zoals dezelfde foto in de Jazz Club Portrait Gallery Serie genoemd werd)( Bron: De Swingperiode (1935-1947) - Jazz in België - Jack de Graef)
Oorlogstijd Vanaf 1940 veranderde de situatie langzamerhand omdat de bezetters de jazz als decadente negermuziek beschouwden. Stan moest, net als in vele andere landen, Engelse- of Franse titels vermijden, of Duitse namen gebruiken en vooral dansmuziek spelen. Door zijn voorkeur voor swingarrangementen kreeg hij conflicten en moest hij na enige tijd ver van te voren bij de radiodirectie zijn programma (repertoire) tonen. Het wonderlijke was echter, dat de Duitse maatschappij Telefunken hevig in Stan’s orkest was geïnteresseerd en een contract voor plaatopnamen met hem afsloot. Aangezien hij niet naar Duitsland wilde reizen werd er zelfs een mobiele Telefunken studio in Brussel geplaatst. In 1938 werden door HMV vier opnamen van het toenmalige Brenders orkest gemaakt. Twee jaar later volgden twee opnamen van de Jazz Club van België en vanaf 1940 kwamen de eerste platen van Telefunken uit. Probleem daarbij was, dat de maatschappij steeds dansmuziek verlangde; terwijl dit niet altijd gebeurde wegens Stan’s voorkeur voor jazz. In eigen land had het orkest veel aanhang. Zo speelde het in 1942 voor een volledig uitverkochte zaal van de Antwerpse dierentuin en roemden publiek en pers dit optreden. Brenders sloot in datzelfde jaar een overeenkomst met de kleine Belgische platenmaatschappij Olympia die enkele fraaie platen van hem uitbracht.
Django in Brussel Doordat Stan contact had met de Franse klarinettist Hubert Rostaing die toen in het Hot Club kwintet speelde, werd geregeld dat gitarist Django Reinhardt naar de Belgische hoofdstad zou reizen om er concerten te geven met het orkest en dat er bovendien plaatopnamen voor Olympia zouden volgen. Er werd afgesproken dat Django (voor eigen kosten) het orkest zou leiden en zijn eigen arrangementen kon inzetten. En zo gebeurde het. Op 8 mei 1942 vonden acht opnamen plaats, waarbij naast de gitarist ook trompettist George Clais als tweede solist te horen was op een goed swingende achtergrond van het orkest. Er zat ook een compositie van Brenders bij, namelijk het nummer Eclats de cuivre.
Luister naar een fragment van dit laatste nummer:
In 1943 was hij in de Brunswick studio voor diverse opnamen met vooral composities van hemzelf en enkele bandleden. Bekende nummers uit die tijd zijn: Cambodge en Avalance. De orkestleider had inmiddels een symfonisch jazzorkest geformeerd, waarvan opnamen volgden voor Rythme, de Belgische maatschappij die overigens slechts enkele jaren heeft bestaan.
Het dansorkest Stan Brenders ( Bron: De Swingperiode (1935-1947) - Jazz in België - Jack de Graef)
Maar er kwamen trieste tijden aan voor de zo actieve pianist. Door zijn samenwerking met Telefunken en onenigheid bij de radiodirectie over teveel jazz in plaats van dansmuziek, werd het orkest meteen na de bevrijding op last van de regering ontbonden. Een diepe teleurstelling was dat hij ook van collaboratie met de Duitsers werd beschuldigd. In 1946 vierde Stan toch nog het 10-jarig bestaan van zijn orkest, maar daarna werd het stil rondom hem en had hij niet de moed iets nieuws te beginnen. Wél componeerde hij enkele songs waarvan er één zelfs later door Nat King Cole werd gezongen, terwijl hij er maar een gering bedrag voor ontving. In die tijd speelde hij ’s avonds piano voor wat trouwe vrienden.
Cambodge - Stan Brenders et le grand Orchestre Jazz Symphonique de Belgique ( opname: Brussel december 1943 ) (Rhythme 3008)( collectie: Georg Lankester)
Slot-episode Dankzij herhaalde druk van diezelfde vrienden kwam er veel later (1966) een radio-uitzending van de BRT tot stand waarin hij werd geprezen voor zijn vroegere prestaties, dit aan de hand van opnamen van dertig jaar eerder die men het publiek liet horen. Stan was zo emotioneel, dat hij de reporter nauwelijks te woord kon staan. Dit had hij niet meer verwacht. Op 1 juni 1969 overleed hij te Brussel na ellendige maanden waarin hij door blindheid was getroffen. Om een beeld te krijgen van zijn vroegere swing-orkest hier enige titels die zijn vakmanschap illustreren: “Cambodge”, “Avalance”, “Opus 13”, “Corso” alsmede zijn eigen compositie “Eclats de Cuivre” met Django.
Georg Lankester keepswinging@live.nl Volg de Keep (it) Swinging blog via Facebook of vraag haar nieuwsbrief aan.
Het Nederlands Jazz Archief maakt zware tijden door. De bezuinigingen door de regering leiden er toe dat het Nederlands Jazzarchief gesloten zal gaan worden en dat mag natuurlijk niet gebeuren. De Keep (it) Swinging blog is van mening dat het archief ( en het informatieve kwartaalblad het Jazz Bulletin) bewaard en toegankelijk moet blijven om het verhaal van de Nederlandse jazz te kunnen blijven vertellen aan de generaties na ons. Keep (it) Swinging heeft zich aangemeld als Vriend van het Nederlands Jazz Archief. Het zou mooi zijn als u het voorbeeld volgde en ook het Nederlands Jazzarchief steunde. .........
Over de vooroorlogse jazz in België is over het algemeen weinig bekend. Maar toch waren er jazz-musici die grote bekendheid genoten, zoals pianist Stan Brenders en saxofonist Fud Candrix, die ieder jarenlang als orkestleider actief waren. Andere uitstekende jazzmusici waren de rietblazers Jean Omer en Chas Remue. Mede gezien de internationale contacten van Brenders en Candrix, ook met diverse Franse muzikanten in de jaren ‘30/40, beperk ik mij in dit artikel tot de beide orkestleiders. Vandaag het eerste deel in een tweeluik over vooroorlogse jazz in België: Stan Brenders (Georg Lankester)
Retrospect
